Η Αρετή της Αγάπης στην Πατερική Θεολογία (4ο μέρος)

Η Αρετή της Αγάπης στην Πατερική Θεολογία (4ο μέρος)

1 Δεκεμβρίου 2013

Θρησκεία / Πατερική Θεολογία    Νικόλαος Μητρόπουλος

Θεμέλιο της αγάπης αλλά και των υπολοίπων αρετών είναι η ανάσταση του Χριστού, ως προαναγγελία της μελλούσης αναστάσεως. Εάν η ανάσταση δεν υφίσταται τότε για τον Γρηγόριο, όπως και για τον Απόστολο Παύλο[60], δεν έχει νόημα η ηθική ποιότητα των πράξεων[61] αφού όλα πρόκειται να τεθούν υπό την κυριαρχία του θανάτου, που μηδενίζει κάθε προγενέστερη δραστηριότητα.

   Εάν η σωφροσύνη εναντιούται της ακολασίας, και η ταπεινοφροσύνη εξουδετερώνει την περηφάνια και την αλαζονεία πολύ περισσότερο η αγάπη καταστρέφει πλήθος ελαττωμάτων[62]. Παράλληλα τονίζεται πως η αγάπη κατορθώνεται με κόπους και αγώνες και είναι το αποτέλεσμα μιας συνειδητής  αγωνιστικής προσπάθειας που συμπληρώνεται από την βοήθεια του Χριστού: «ου  γαρ απλώς ουδέ αυτομάτως ημίν η προς τον θεόν αγάπη εγγίνεσθαι πέφυκεν, αλλά διά πολλών πόνων και μεγάλων φροντίδων και συνεργίας της του Χριστού[63]».

    Τέλος, η αγάπη συγκεφαλαιώνει τις αρετές έτσι ώστε είναι αδύνατο να μην συνυπάρχει με την πραότητα, την ειλικρίνεια και γενικότερα με τις υπόλοιπες αρετές[64].  Εξάλλου οι εντολές για την εφαρμογή των αρετών γίνονται ευκολότερα εφαρμόσιμες[65] με την ενέργεια της αγάπης και αντίθετα, όταν απουσιάζει, κυριαρχεί η αμαρτία και η αδικία με τις διάφορες εκφάνσεις της[66].

      Για τον Ι. Χρυσόστομο, η αγάπη θεωρείται ως θεμέλιο κάθε αγαθού και η έλλειψή της μηδενίζει και καθιστά άσκοπη και άνευ νοήματος κάθε ηθική δραστηριότητα[67]. Η δύναμη της αγάπης ξεπερνά κάθε χρονικό ή γεωγραφικό περιορισμό και ενώνει όλους όσοι είναι συνδεδεμένοι με την ενεργειά της[68]. Επίσης η κατοχή της  δηλώνει την ενότητα των αρετών καθώς αποτελεί την αρχή και το τέλος των αρετών[69] και ο κατέχων την αγάπη κατέχει το σύνολο της αρετής: «Ταύτης γαρ παρούσης ουδέν μέρος φιλοσοφίας ελλείπει τω κεκτημένω, αλλ’ ολόκληρον έχει και παντελή και απηρτισμένην την αρετήν, ώσπερ ουν απούσης έρημος πάντων εστί των αγαθών[70]».

    Ο Ι. Χρυσόστομος διαφοροποιεί το  φυσικό  συναίσθημα    της αγάπης με την «εν Χριστώ»  αγάπη και παράλληλα επισημαίνει την ποιοτική διαφοροποίηση της αγάπης ανάμεσα στην Παλαιά και την Καινή διαθήκη, στην οποία δεν έχει νομικιστικό ή εθνικιστικό αλλά ανιδιοτελές και αυτοθυσιαστικό περιεχόμενο[71]. Η αγάπη για τον Χριστό είναι τόσο προϋπόθεση και απόδειξη γνήσιας μαθητείας  όσο και αναγκαία συνθήκη για αυτόν που πρόκειται να γίνει ποιμένας λογικών προβάτων[72]. Επιπρόσθετα τονίζεται η αναγκαιότητα της αγάπης αφού είναι αδύνατη η σωτηρία χωρίς την αγάπη για τον πλησίον: «Ουδείς το εαυτού κατορθώσαι δύναται χωρίς της του πλησίον αγάπης και σωτηρίας. Διά τούτο και ο Παύλος φησί, Μηδείς το εαυτού ζητείτω, αλλά το του ετέρου έκαστος, ειδώς, ότι το εαυτού εν τω του πλησίον κείται συμφέροντι[73]».

     Από τον Άγιο Μάξιμο η αγάπη ορίζεται  ως «διάθεσις αγαθή» που γεννάται όταν στραφεί η ψυχή εξ’ολοκλήρου στον Θεό δηλαδή όταν αποσπασθεί από οποιοδήποτε πάθος την εμπλέκει με το κοσμικό φρόνημα[74]. Το κίνητρο διαφοροποιεί το είδος της αγάπης, που χαρακτηρίζεται ως ανιδιοτελής και επαινετή όταν στρέφεται προς τον θεό, σε μέση όταν με φυσικό τρόπο στρέφεται προς συγγενικά πρόσωπα και σε εμπαθή και ψεκτή όταν κατευθύνεται από την ιδιοτέλεια[75]. Επιπρόσθετα με απαράμιλλο τρόπο, που τον χαρακτηρίζει η βιωματική πληρότητα, δίνεται με τρόπο μοναδικό η χαρισματική πνευματική ατμόσφαιρα της αγάπης, ως εμπειρία θέασης του ακτίστου φωτός: «΄Όταν τω έρωτι της αγάπης προς τον Θεόν ο νους εκδημή, τότε ούτε εαυτού ούτε τινός των όντων παντάπασιν επαισθάνεται. Υπό γαρ του θείου και απείρου φωτός καταλαμπόμενος, αναισθητεί προς πάντα τα υπ’ αυτού γεγονότα, καθάπερ και ο αισθητός οφθαλμός προς τους αστέρας, του ηλίου ανατέλλοντος [76]».

       Η αγάπη προς τον Θεό εξασφαλίζει την διαρκή ενότητα ανθρώπου-θεού, που είναι ανεξάρτητη από τις εξωτερικές συνθήκες και τις αντικειμενικές δυσκολίες και που παράλληλα παρέχει άρρητη χαρά σε αυτόν που μετέχει σε αυτή την μακάρια πνευματική κατάσταση[77]. Η αγάπη αποτελεί την κορύφωση μιας κλιμάκωσης των αρετών που έχει ως αφετηρία την πίστη και ενδιάμεσο στάδιο την υπομονή και την μακροθυμία: «Αγάπην μεν τίκτει απάθεια∙ απάθειαν δε, η εις Θεόν ελπίς∙ την δ’ ελπίδα, υπομονή και μακροθυμία∙ ταύτας δε, η περιεκτική εγκράτεια∙ εγκράτειαν δε, ο του Θεού φόβος∙ τον δε φόβον, η εις τον Κύριον πίστις[78]». Τέλος, η τελεία αγάπη δεν επιτρέπει διακρίσεις, δεν ξεχωρίζει τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς, ούτε διαφοροποιείται ποσοτικά: «Εάν τινάς μεν μισής, τινάς δε σφόδρα αγαπάς∙ εκ ταύτης της ανισότητος γνώθι ότι μακράν ει της τελείας αγάπης, ήτις υποτίθεται πάντα άνθρωπον εξ ίσου αγαπήσαι [79]».

     Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η αγάπη αναδεικνύεται στο έργο των Πατέρων ως το αποτέλεσμα της βίωσης της «εν Χριστώ» ζωής, δηλαδή υφίσταται οντολογικά ως εκκλησιαστικό γεγονός. Επομένως είναι αδύνατο να υπάρξει ως ατομικό κατόρθωμα, όπως ενδέχεται να νοηθεί, από την πλευρά  μιας εκκοσμικευμένης ηθικής, αλλά  φανερώνεται ως  οικείωση των χαρισμάτων του Αγίου Πνεύματος. Επίσης, όπως προκύπτει από τα παραπάνω κείμενα, η αγάπη συνάπτεται με τις άλλες αρετές και γίνεται φανερή η ενότητα των αρετών στην χριστιανική ηθική. Θεμέλιο της αγάπης όπως και κάθε αρετής είναι ο Χριστός  και υφίσταται ως αποτέλεσμα του απολυτρωτικού Του έργου, που κορυφώνεται  στο Σταυρό και στην εκούσια αποδοχή του θανάτου.

      Ο σταυρικός–θυσιαστικός χαρακτήρας της χριστιανικής αγάπης  αναδεικνύει την κοινωνική διάσταση της χριστιανικής ηθικής. Ο ΄Άλλος είναι πάντα ο απαραίτητος όρος της σωτηρίας μου, ο αδερφός που λειτουργεί ως πρόκληση και αφορμή εκδήλωσης – εκδίπλωσης, φανέρωσης της πιστότητας στο Ευαγγελικό μήνυμα. Στο πλαίσιο της κοινωνικής διάστασης της αγάπης, μπορεί να γίνει κατανοητή, η αδυναμία προσέγγισης του Θεού χωρίς την δοκιμασία της αγάπης στο συγκεκριμένο, κάθε φορά, συνάνθρωπο-αδερφό.

    Η αγάπη, ως απαύγασμα της εκκλησιαστικής κοινωνίας, χαρακτηρίζεται από την έλλειψη οποιασδήποτε διάκρισης. Είναι αυτονόητη η κατάργηση κάθε νομικιστικού πλαισίου, ανεξάρτητου από το βίωμα της «εν Χριστώ» ζωής, που απονευρώνει και ευτελίζει την εξάσκηση κάθε αρετής

[60] «ει νεκροί ουκ εγείρονται, Φάγωμεν και πίωμεν, αύριον γαρ αποθνήσκωμεν»,  «Προς Κορινθίους», 15,32,2-4.
[61] «Τι γαρ όφελος δικαιοσύνης και αληθείας και χρηστότητας και παντός του καλού, υπέρ τίνος δε μοχθούσι και φιλοσοφούσιν άνθρωποι γαστρός ηδονήν δουλαγωγούντες και αγαπώντες εγκράτειαν και ύπνου προς ολίγον μεταλαγχάνοντες και παραταττόμενοι προς χειμώνα και πνίγος, ει ανάστασις ουκ εστιν;…ει ανάστασις ουκ εστιν, αλλά πέρας του βίου θάνατος, ανελέ μοι κατηγορίας και ψόγους, δος ακώλυτον τω ανδροφόνω την εξουσίαν, άφες τον μοιχόν μετά παρρησίας επιβουλεύειν τοις γάμοις, τρυφάτω κατά των αλλοτρίων ο πλεονέκτης, μηδείς επικοπτέτω τον λοίδορον, ομνύτω συνεχώς ο επίορκος, μένει γαρ θάνατος και τον εύορκον, ψευδέσθω άλλος όσα βούλεται, ουδείς γαρ της αληθείας καρπός, μηδείς ελεείτω τον πένητα, άμισθος γαρ εστιν ο έλεος», «Ἑις το ¨Αγιον Πάσχα», ed. E. Gebhardt, Gregorii Nysseni opera, vol. 9.1. Leiden: Brill, 1967,9,264,23-265,9.

[62] «Η γαρ σωφροσύνη σβέσει την ακόλαστον και εμπαθή της διανοιας ορμήν, η ταπεινοφροσύνη  καταναλώσει τον τύφον, η μετριότης ιάσεται της υπερηφανείας την νόσον, το  δε της αγάπης αγαθόν πολύ κατάλογον των αντικειμένων κακών της ψυχής απελάσει», «Εις την προσευχήν» ed. F. Oehler, Gregor’s Bischof’s von Nyssa Abhandlung von der Erschaffung des Menschen und fünf Reden auf das Gebet. Leipzig: Engelmann, 1859,270,19-24.

[63] «Περί του κατά Θεόν σκοπού και της κατά αλήθειαν ασκήσεως», ed. W. Jaeger, Gregorii Nysseni opera, vol. 8.1. Leiden: Brill, 1963,8,1,71,23-26.

 [64] «Αγάπης ουν εν υμίν παρούσης του θεού ανάγκη και τα λοιπά ταύτη συνέπεσθαι∙ το φιλάδελφον, το πράον, το ανυπόκριτον, το περί τας ευχάς διαρκές και σπουδαίον και απλώς πάσαν αρετήν», «Περί του κατά Θεόν σκοπού και της κατά αλήθειαν ασκήσεως», ed. W. Jaeger, Gregorii Nysseni opera, vol. 8.1. Leiden: Brill, 1963,8,1,74,15-18.

 [65] «Και άλλως δε τοις αγαπώσι τον θεόν εύκολος και ηδύς ο πόνος των εντολών, ελαφρόν και επέραστον ημίν τον αγώνα της προς εκείνον ποιούσης αγάπης», Περί του κατά Θεόν σκοπού και της κατά αλήθειαν ασκήσεως», ed. W. Jaeger, Gregorii Nysseni opera, vol. 8.1. Leiden: Brill, 1963,8,1,75,20-22.

 [66] «η αδικία πληθυνομένη την αγάπην κατέψυξε, και τα άλλα πάντα κατά τον αυτόν τρόπον», «Εις τον Εκκλησιαστήν», ed. P. Alexander, Gregorii Nysseni opera, vol. 5. Leiden: Brill, 1962,5,383,9-11.

 [67] «,,, ότι κεφάλαιον αύτη πάντων εστί των αγαθών και ρίζα και πηγή και μήτηρ, και ταύτης ουκ ούσης των άλλων ημίν όφελος ουδέν», «Περί ακαταλήπτου», ed. A.-M. Malingrey, Jean Chrysostome. Sur l’incompréhensibilité de Dieu [Sources chrétiennes 28 bis. Paris: Cerf, 1970],1,35-37.

 [68] «Τοιαύτη γαρ η της αγάπης δύναμις∙ ου τους παρόντας μόνον και πλησίον όντας ημών και ορωμένους, αλλά και τους μακράν αφεστώτας περιλαμβάνει και συγκολλά και συνδεί∙ και ούτε χρόνων πλήθος, ούτε οδών διάστημα, ούτε άλλο των τοιούτων ουδέν ψυχής φιλίαν διακόψαι δύναιτ’ αν και διατεμείν», «Λόγος εις νεωτέραν χειρεύσασαν», ed. G.H. Ettlinger and B. Grillet, Jean Chrysostome. A une jeune veuve. Sur le mariage unique [Sources chrétiennes 138. Paris: Cerf, 1968],188-193.

[69] «..τους όντας εχθρούς ημίν καταλλάττειν, και τους μέλλοντας γίνεσθαι κωλύειν, και των φίλων τους όντας ασφαλεστέρους ποιείν. Και γαρ αρχή και τέλος αρετής απάσης η αγάπη», «Εναντίον των Ανομοίων», MPG 48,754,55-755,2

[70]«Περί ακαταλήπτου», ed. A.-M. Malingrey, Jean Chrysostome. Sur l’incompréhensibilité de Dieu [Sources chrétiennes 28 bis. Paris: Cerf, 1970],1,52,55.

[71] PG,59,393,και PG 60,646 βλ.Σπ. Τσιτσίγκου, Το Χρυσοστομικό ήθος ,εκδ.Παυρναρά, Θεσ.2001, σσ.82-84.
[72]  «Ει φιλείς με, φησί, ποίμενε τα προβατά μου. Τούτο δε έλεγεν, ου μόνον της εις αυτόν αγάπης το μέγιστον ημίν σημείον επιδείξαι βουλόμενος, αλλά και της φιλίας, ην περί τα πρόβατα επιδεικνύται, ήδη τούτο της εις αυτόν ευνοίας μέγιστον δείγμα πεποίηται, μονονουχί  λέγων, ο τα προβατά μου φιλών, εμέ φιλεί», «Eις τον μακάριον Φιλογόνιον», MPG 48,751,38-45.

[73] «Λόγοι κατά Ιουδαίων», MPG 48,925,49-54.

[74] «Αγάπη μεν εστί διάθεσις ψυχής αγαθή, καθ’ ην ουδέν των όντων της του Θεού γνώσεως προτιμά∙ αδύνατον δε εις έξιν ελθείν ταύτης της αγάπης, τον προς τι των επιγείων έχοντα προσπαθειαν», «Πρώτη εκατοντάς των περί αγάπης κεφαλαίων», ed. A. Ceresa-Gastaldo, Massimo confessore. Capitoli sulla carita. Rome: Editrice Studium, 1963,1,1,1-3.

 [75] «Διά τας πέντε ταύτας αιτίας οι άνθρωποι αγαπώσιν αλλήλους είτε επαινετώς είτε ψεκτώς∙ οίον η διά τον Θεόν, ως ο ενάρετος πάντας και ως ο τον ενάρετον καν μήπω ενάρετος∙ ή διά φασών, ως οι γονείς τα τέκνα και έμπαλιν∙ ή διά κενοδοξίαν, ως ο δοξαζόμενος τον δοξάζοντα∙ ή διά φιλαργυρίαν, ως ο τον πλούσιον διά λήψιν∙ ή διά φιληδονίαν, ως ο την γαστέρα θεραπευόμενος και τα υπογάστρια. Και η μεν πρώτη επαινετή∙ η δε Δευτέρα μέση∙ αι δε λοιπαί..εμπαθείς», Capita de caritate, ed.A. Ceresa-Gastaldo, Massimo confessore, Capitoli sulla carita.Rome: Editrice Studium, 1963, 2, 9, 1-7.

[76]«Πρώτη εκατοντάς των περί αγάπης κεφαλαίων»,  ed. A. Ceresa-Gastaldo, Massimo confessore. Capitoli sulla carita. Rome: Editrice Studium, 1963,1,10,1-5.

[77]  «και μόνης αντιποιηθώμεν της θείας αγάπης, και ουδείς ημάς του θεού χωρίσαι δυνήσεται, ου θλίψις ου στεναχωρία  ου λιμός ου κίνδυνος ου μάχαιρα ουδ’ όσα τω αγίω απηρίθμηται αποστόλω κατά τον τόπον, διά της κατ’ ενέργειαν γνώσεως, της αγάπης εν ημίν ακινήτου μενούσης, της ψυχής αΐδιόν τε και άρρητον εξ αυτού χορηγούμενοι ευφροσύνην και σύστασιν», «Περί διαφόρων απόρων», ed. C. Laga and C. Steel, Maximi confessoris quaestiones ad Thalassium, 2 vols. [Corpus Christianorum. Series Graeca 7 & 22. Turnhout: Brepols, 1:1980; 2:1990],1,410-418.

[78] «Πρώτη εκατοντάς των περί αγάπης κεφαλαίων», ed. A. Ceresa-Gastaldo, Massimo confessore. Capitoli sulla carita. Rome: Editrice Studium, 1963, 1,2, 1-3

[79] Capita de caritate, ed. A. Ceresa-Gastaldo, Massimo confessore. Capitoli sulla carita. Rome: Editrice Studium, 1963,2,10,1-4.

ΙΣΑΑΚ Ο ΣΥΡΟΣ

Τρίτη, 14 Φεβρουαρίου 2012

Ισαάκ ο Σύρος – Μελετήματα

ΜΕΛΕΤΗΜΑ 29ον Μετάνοια είναι συνεχής δέηση προς το Θεό δι’ ευχής με δάκρυα για την άφεση των προηγουμένων αμαρτιών μας, μέχρις ότου φθάσουμε στο μέλλοντα αιώνα, όπου δεν υπάρχει πλέον φόβος αλλαγής!… Πάλη και αγώνας είναι αυτός ο κόσμος. Ας μην απελπιζόμαστε και ας μην αμελούμε με την ευχή, να ζητούμε τη Θεία βοήθεια!… Οι πειρασμοί αποτελούν μεγάλη δωρεά του Θεού, αρκεί να μην ολιγοψυχούμε και να τρυγάμε ωφέλεια από τη συνάντηση μαζί τους. Στους αμελείς στα πνευματικά, ενεργεί σφοδρούς πειρασμούς ο σατανάς, για να δειλιάσουν και να παραιτηθούν από τον αγώνα. Εάν δεν πεθάνεις αισθητά για την αγάπη του Θεού, κινδυνεύεις να πεθάνεις πνευματικά!… Ο Θεός σκεπάζει τους αρχαρίους και δεν παραχωρεί να πέσουν στα χέρια των δαιμόνων, επειδή δεν ξέρουν ακόμη να πολεμούν. Τους ανδρείους και δυνατούς και ζηλωτές δεν τους πολεμά στην αρχή ο σατανάς, αλλά όταν ψυχρανθεί ο ζήλος τους. Καταδιώκει ο πειράζων τους δειλούς και φίλαυτους ως καταιγίδα, διότι δεν στηρίζονται στη Θεία βοήθεια!… Ο Θεός δεν παραχωρεί πειρασμό πείνας, σωματικών ασθενειών και φοβερών οπτασιών, εκτός του συμφέροντος σου!… Η υπερηφάνεια διώχνει το φύλακα Άγγελο μας, ενώ η προσευχή και η ταπείνωση τον κρατά πάντα κοντά μας βοηθό και φύλακά μας!… Η φιληδονία, η ανάπαυση και ο εγωισμός είναι τα αίτια παραχωρήσεως στις πτώσεις μας. Η προσευχή, η ταπείνωση, οι κόποι και ο βοηθός άγγελος, μας βοηθούν στη σωτηρία μας!… Όποιος παιδεύεται εδώ για τις αμαρτίες του, τρώγει την κόλασή του!… ΜΕΛΕΤΗΜΑ 30ον Σε κάθε ανάπαυση ακολουθεί ταλαιπωρία και σε κάθε για το Θεό ταλαιπωρία, ακολουθεί Θεία ανάπαυση. Σε κάθε ηδονή ακολουθεί αηδία και πίκρα. Απομάκρυνε τον εαυτό σου από τον κόσμο και θα νιώσεις τη δυσωδία του? και από τις αφορμές των παθών για να λυτρωθείς από τα πάθη… Όποιος δε νικά στα μικρά, είναι αδύνατον να νικήσει στα μεγάλα. Άν δεν πλησιάσουμε τον Κύριο με την προσευχή, τα Άχραντα Μυστήρια και το φόβο Κυρίου, εξάπαντος θα τον πλησιάσουμε με την “παιδεία Κυρίου”… Ο καλός χριστιανός πρέπει μέρα και νύχτα να μελετά το νόμο του Θεού… Ο Μοναχός είναι αυτός που μακριά από τον κόσμο, δέεται πάντοτε στο Θεό, για να πάει στον Παράδεισο. Πλούτη του είναι η Θεία Παρηγοριά και η χαρά, που γεννάται από την πίστη!… Σώφρων είναι εκείνος, που διώκει με την ευχή τους αισχρούς λογισμούς. Ταπεινός είναι εκείνος, που κατηγορεί τον εαυτό του για κάτι, που δεν είναι. Και όχι εκείνος, που υποφέρει τις κατηγορίες των άλλων μετά χαράς… Στη Βασιλεία των Ουρανών ο καθένας μας κατά τα μέτρα της Χάριτος, που έλαβε απ’ αυτή τη ζωή, ευφραίνεται εσωτερικά, μη βλέποντας τα μέτρα της χαράς, που απολαμβάνουν οι άλλοι. Γι’ αυτό δε ζηλεύει, ούτε λυπάται, όταν οι άλλοι περισσεύουν στη Θεία Χάρη. Δεν πρέπει να διδάσκει τους άλλους εκείνος που ταράσσεται, διότι στερείται ψυχικής υγείας. Η απομάκρυνση από τους ανθρώπους, η συχνή Θεία Κοινωνία, η αδιάλειπτη προσευχή και ανάγνωση των Θείων Γραφών, είναι αναγκαία μέχρις ότου η δύναμη του Αγ. Πνεύματος κυριεύσει την ψυχή μας. ΜΕΛΕΤΗΜΑ 31ον Όταν η ψυχή μας βγαίνει από το σκοτάδι, ακολουθούν τα εξής: α) Καίγεται η καρδιά μας και θερμαίνεται, σαν φωτιά, νύχτα και μέρα. β) Από τη γλυκύτητα των λογισμών ούτε φαγητό επιθυμούμε και γ) είτε μελετάμε τις Θείες Γραφές, είτε προσευχόμαστε, είτε κάνουμε κάτι άλλο, δεν παύουν να τρέχουν τα δάκρυα μας. Όλα όμως αυτά μπορούμε να τα χάσουμε, όταν πέσουμε σε υπερηφάνεια, αμέλεια και χαύνωση. Η προσευχή του ταπεινού, εξερχόμενη από το στόμα του, εισέρχεται εις τα αυτιά του Κυρίου. Ο οίνος θερμαίνει το σώμα και ο Λόγος του Θεού τη διάνοια. Η καλή εργασία και η ταπεινοφροσύνη μας κάνουν Θεό επί της γης. Η θέρμη και η συντριβή της καρδιάς, δεν συνυπάρχουν. Όταν δοθεί η θέρμη, φεύγει απ’ αυτή το πένθος. Μακάριοι όσοι απεφάσισαν να πλεύσουν τη θάλασσα των θλίψεων για την αγάπη του Θεού. Αυτοί πολύ γρήγορα φθάνουν στο λιμάνι της Βασιλείας των Ουρανών. Πιο καλό είναι ο θάνατος για την αγάπη του Θεού, παρά ζωή μ’ αισχύνη και οκνηρία. Εάν είσαι καθαρός στην καρδιά, ο Θεός θα σ’ ανεβάσει στην κορυφή των αρετών και θα σε σοφίσει και τελειοποιήσει. Όταν έχεις σκότιση λογισμών, πήγαινε να κοιμηθείς, διότι τη σκότιση ακολουθεί η βλασφημία. Οι ασθενείς και άρρωστοι κατά την ψυχή, χρειάζονται μάλλον συμπάθεια παρά επίπληξη. Όταν δεν συμπαθώ τους άλλους βλάπτω πολύ την ψυχή μου. Αρχή της σοφίας του Θεού είναι η επιείκεια και η πραότης, που υποφέρει τις αδυναμίες των άλλων. Τούτο είναι κατόρθωμα γενναίας ψυχής. Το ν’ αποφύγουμε τον πειρασμό της σκοτίσεως και ακηδίας είναι αδύνατο, καθώς και το να παρηγορηθούμε τελείως σ’ αυτή τη ζωή!… ΜΕΛΕΤΗΜΑ 32ον O μωρός και ανόητος ζήλος διώχνει την ειρήνη της ψυχής. Όποιος με ζήλο επιδιώκει να θεραπεύσει ξένα σφάλματα, αποδιώκει την υγεία της ψυχής του!.. Ο ασθενής κατά την ψυχή, που διορθώνει τους άλλους, ομοιάζει με τυφλό που δείχνει στους άλλους το δρόμο!… Όποιος προσεύχεται, ενώ μνησικακεί, σπέρνει στη θάλασσα!.. Αν αγαπώ το Θεό, ταπεινώνομαι με πολλή απλότητα. Όποιος πολυλογεί και για καλά ακόμη πράγματα, είναι ανάξιος της αγιότητος. Η μετάνοια που γίνεται μετά συναναστροφών είναι πιθάρι συντετριμμένο!… Σωφροσύνη και συνομιλίες με γυναίκες είναι λέαινα με πρόβατο στο ίδιο δωμάτιο. Η ελεημοσύνη τον άξιο τιμωρίας τον ωφελεί. Καθώς δεν συγκρίνεται κόκκος άμμου με πολύ χρυσάφι, έτσι και η δικαιοσύνη του Θεού, δεν συγκρίνεται με τη μεγάλη αυτού ελεημοσύνη!… Όποιος απέκτησε ταπείνωση νεκρώθηκε για τον κόσμο και τα σωματικά πάθη!… Ο φθονερός έχει στην καρδιά του το διάβολο!… Η ταπείνωση και η σωφροσύνη μας οδηγούν στη σωτηρία της ψυχής μας!… Στις συναθροίσεις πολλών ανθρώπων προτίμα τη σιωπή!…Φοβού τις κακές συναναστροφές. Από κάθε θυσία τιμιώτερον στο Θεό είναι το σώμα του σώφρονος. Ο Θεός αγαπά τόσο πολύ τους ταπεινούς, όπως τα Σεραφείμ!… Ω αγάπη! Μακάριος είναι εκείνος, που βρήκε εσένα, το λιμάνι κάθε χαράς!… Μη κάνεις φίλους αυτούς που αγαπούν τους γέλωτες και αυτούς που θεατρίζουν τους άλλους. Σ’ αυτόν, που κατηγορεί τους άλλους, σκυθρώπαζε!… Στον υπερήφανο και φθονερό μη μιλάς καθόλου ή μίλα με πολλή προσοχή!… ΜΕΛΕΤΗΜΑ 33ον Στ’ αλήθεια μεγάλη αρετή είναι να λυπάσαι για τους κακούς και να ευεργετείς τους αμαρτωλούς περισσότερον και από τους δικαίους!… Δίνε με χαρωπό πρόσωπο την ελεημοσύνη σου και παρηγόρει πάντοτε τους θλιβόμενους!… Τη μέρα που θα λυπηθείς για κάποιον άρρωστο, να βλέπεις τον εαυτό σου σαν μάρτυρα για το Χριστό!… Σ’ όλα σου τα έργα, έχε αγαθή συνείδηση!… Η δικαιολογία δεν είναι για τους Χριστιανούς!… Κατηγόρησα κάποιον, είμαι νεκρός κι εγά και τα έργα μου εκείνη τη μέρα!… Κάνε συντροφιά με λεπρούς, παρά με υπερήφανους!… Πένθησε μετά των αμαρτανόντων και χαίρε μετά των μετανοούντων!… Γίνε φίλος όλων και άπεχε απ’ όλους!… Σκέπασε τον αμαρτάνοντα και βλέπε όλους σαν αγίους!… Αν δεν είσαι άγιος κατά την καρδιά, γίνε καθαρός κατά το σώμα, δηλαδή, μη κάνεις σαρκικές αμαρτίες. Αν δεν είσαι πράος, ειρήνευε τουλάχιστον με τον εαυτό σου. Ναός της Θείας Χάριτος είναι όποιος ενθυμείται πάντοτε το Θεό!… Το να θέλεις το καλό, είναι δικό σου. Το να πράξεις όμως το καλό είναι του Θεού!… Η ανάπαυση του σώματος βλάπτει μόνον τους νέους. Η μη προσοχή των αισθήσεων και τους γέροντες!… Να μη λυπούμεθα όταν σφάλουμε σε κάτι, αλλ’ όταν επιμένουμε στο σφάλμα μας!… Μη μισείς τον αμαρτωλό, αλλά την αμαρτία. Αφού νομίζεις τον εαυτό σου δίκαιο, πού είναι η αγάπη σου προς τον αμαρτωλό; Νεκρός είναι όποιος δεν αγαπά τους τιμώντες, ουδέ καταφρονεί τους ατιμάζοντες αυτόν. Όταν έχω την ευχή δε θυμώνω, δεν είμαι γαστρίμαργος!… ΜΕΛΕΤΗΜΑ 34ον Αγάπησε, άνθρωπε, το Θεό όχι τα μέλλοντα αγαθά, που υπόσχεται να σου δώσει στην άλλη ζωή, αλλά για όσα σου δίνει σ’ αυτή τη ζωή. Διότι η Θεία Χάρη με την οποία μας αναγεννά, “νεκρωθέντας εκ της αμαρτίας”, είναι κατά πολύ ανώτερη εκείνης της Χάριτος με την οποία μας έφερε “εκ του μη όντος εις το είναι” σωματικά. Ο ζήλος είναι ο σκύλος που φυλάσσει το νόμο του Θεού, που είναι η αρετή. Ο ζηλωτής, ως καιόμενος φούρνος θερμαίνεται, σαν τα Χερουβείμ και προσέχει κάθε στιγμή τις πανουργίες και τις εφόδους των πονηρών πνευμάτων. Εξασθενεί ο ζήλος, όταν ο άνθρωπος απιστεί στη Θεία Πρόνοια και λησμονεί το Θεό. Ο αγωνιστής, όταν βγει στον κόσμο, αγαπά τους επαίνους και πέφτει στην κενοδοξία και ναυαγεί εν καιρώ γαλήνης. Η ψυχρότης του ζήλου της αρετής έρχεται: α) Όταν ελαττωθεί η επιθυμία της αρετής και β) Όταν θαρρεύσουμε στον εαυτό μας και δεν φοβούμεθα τους δαίμονες. Η πίστη είναι έννοια νηπιώδης, σε καρδιά απλή. Η γνώση εξετάζει και συζητεί κάτι, αν είναι αληθινό. Η γνώση φυλάσσει τους φυσικούς νόμους. Τη γνώση ακολουθεί ο φόβος, τη δε πίστη η ελπίδα. Η γνώση που κατέχει ο άνθρωπος είναι φτωχή και ελλειπής. Τους θησαυρούς όμως της πίστεως δε χωρούν ο Ουρανός και η Γη!… Ο βασιζόμενος στη γνώση, δεν περιπατεί επί υδάτων ή επί του πυρός. Με τη δύναμη όμως της πίστεως, πολλοί και σε ύδατα και επί του πυρός περπάτησαν κι έμειναν αβλαβείς!… Η πίστη έχει ακένωτους θησαυρούς και γεμίζει ηδονή την καρδιά του πιστού. Η γνώση χρειάζεται μόνο σαν σκαλοπάτι, για να φθάσει κανείς στην πίστη… Όποιος αξιωθεί να γευθεί τη γλυκύτητα της πίστεως και στραφεί προς την ανθρώπινη γνώση, ομοιάζει με άνθρωπο, που ανταλλάσει πολύτιμο μαργαρίτη με χάλκινο οβολό!… ΜΕΛΕΤΗΜΑ 35ον Ω πλούτος άρρητος, που πηγάζει από την πίστη! Με πόσο θάρρος και ηδονή και ελπίδα είναι γεμάτη η οδοιπορία μαζί της! Και τα φορτία της πόσο ελαφρά και η εργασία της πόσο γλυκειά (=Θ. Κοινωνία)!… Σωματικές αρετές είναι: α) νηστεία, β) ελεημοσύνη, γ) αγρυπνία και δ) καθαρότητα σώματος (=σωφροσύνη) Ψυχικές αρετές είναι: α) αγάπη, β) ταπείνωση, γ) συγχώρηση, δ) φύλαξη από τα πάθη και ε) απασχόληση του νου στην ευχή και τα πνευματικά!.. Η ανθρώπινη γνώση μας οδηγεί α) στην σπουδή της έξω σοφίας, β) στον πλουτισμό, γ) στην κενοδοξία και δ) στο στολισμό και την ανάπαυση του σώματος. Τους κατόχους της ανθρώπινης γνώσεως κυριεύει α) η ολιγοψυχία, β) η λύπη, γ) η απόγνωση, δ) ο φόβος δαιμόνων, ε)μ η δειλία και ο φόβος ληστών και θανάτου, στ) οι μέριμνες και τέλος ζ) η υπερηφάνεια. Η πίστη αποδίδει τα πάντα στο Θεό, διότι εμπνέεται από το ταπεινό φρόνημα του Αγίου Πνεύματος. Η ανθρώπινη γνώση υπερηφανεύεται, διότι περιπατεί στο σκότος και αγνοεί τα πολύ ανώτερα αυτής. Η Θεία γνώση μας οδηγεί α) στη νηστεία, β) στην αγρυπνία, γ) στην προσευχή, δ) στην ελεημοσύνη, ε) στη μελέτη των Θείων Γραφών, στ) στην πάλη προς τα πάθη και ζ) στη συμμετοχή στο μυστήριο της Θείας Κοινωνίας!… Τρείς τρόποι ζωής υπάρχουν α) η “κατά φύσιν”, β) η “παρά φύσιν” και γ) η “υπέρ φύσιν” ζωή. Στην πρώτη εργάζεται κανείς την αρετή φυσικώς. Στη δεύτερη πηγαίνει να βοσκήσει χοίρους, σαν τον άσωτο της παραβολής. Και στην τρίτη εντρυφά η ψυχή στα Μυστήρια του Θεού και ευφραίνεται!… Δηλαδή ο πρώτος ζει ψυχικά, ο δεύτερος σαρκικά, και ο τρίτος πνευματικά ευφραινόμενος!.. Στη τρίτη περίπτωση ενοικεί μέσα μας ο Παράκλητος, υψωνόμαστε στις τάξεις των αγγέλων και ζούμε την “υπέρ φύσιν” ζωή και κατάσταση!… ΜΕΛΕΤΗΜΑ 36ον Η φυσική γνώση τροφοδοτείται από τις πέντε αισθήσεις του σώματος και αποκτάται με τη μελέτη. Η πνευματική γνώση γίνεται αισθητή δια του αγίου Πνεύματος και όχι των σωματικών αισθήσεων και αποκτάται από τη καθαρή ζωή και πολιτεία. Η υπερφυσική γνώση ασχολείται με την κατανόηση του Θεού που αποκτάται από τη ζωντανή πίστη, που χαρίζει τα πάντα!.. Οι ψυχές των αμαρτωλών, ούτε καθ’ εαυτές, ούτε μεταξύ τους βλέπονται. Εάν όμως καθαρθούν με τη μετάνοια, βλέπουν και εαυτές και τους αγγέλους και τους δαίμονες !… Όταν νιώσεις μέσα σου τη χαρά του Αγίου Πνεύματος, οι στενοχώριες και οι θλίψεις αυτής της ζωής γίνονται γλυκύτερες από το μέλι!… Όποιος ποθεί το Άγιο Πνεύμα, αποφεύγει τον κόσμο και ο κόσμος αυτόν, διότι στην ησυχά τρώγει τον άρτον της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος, δηλαδή Θεία Κοινωνία και ευχή!… Η ψυχή δεν μπορεί να νιώσει την ηδονή της χάριτος του Αγίου Πνεύματος, λόγω των παθών, που σκεπάζουν το Θεϊκό φως. “Εν τω φωτί σου, οψόμεθα φως” (Ψαλμωδός). Η αγάπη του Θεού είναι καρπός της Θείας Κοινωνίας και της ευχής, που νεκρώνει τα σαρκικά θελήματα και οδηγεί στην αυταπάρνηση!… Σε κοιλίαν πεινώσα, ουδέποτε έρχονται αισχροί λογισμοί!… Ο κόρος και η χορτασία επιθυμεί πολλά κακά. Η δε σωφροσύνη επιτυγχάνεται με χαμευνία, κόπους και πείνα… Όσοι καταφρονούν τις οδούς Κυρίου, τους καταφρονεί και ο Θεός και δεν τους δίνει τη χάρη Του!… Πρώτο απ’ όλα τα πάθη είναι η φιλαυτία και πρώτη απ’ όλες τις αρετές είναι η καταφρόνηση της αναπαύσεως του σώματος!… ΜΕΛΕΤΗΜΑ 37ον Η σφοδρότητα των θλίψεων καθαρίζει τα κακά πάθη της καρδιάς. Χωρίς τη παραχώρηση του Θεού δεν παιδεύεται ο άνθρωπος. Και τούτο γίνεται για να μετανοήσει και να ωφεληθεί η ψυχή του!… Στις θλίψεις και τους λογής-λογής πειρασμούς που μας έρχονται, πρέπει να ομολογούμε ότι είμεθα άξιοι και περισσότερα απ’ αυτά να πάθουμε και να μην αιτιώμεθα ανθρώπους, δαίμονες ή φευ και αυτή τη δικαιοσύνη του Θεού!… Οι λογής-λογής πειρασμοί μας παραχωρούνται για να ταπεινωθούμε και να συγχωρεθούν οι αμαρτίες μας με την εξομολόγηση και ν’ αποκτήσουμε όψη κεχαριτωμένη!… Παράδεισος είναι η αγάπη του Θεού και η τρυφή όλων των μακαρισμών, για τα οποία ο Θείος Παύλος γράφει! “ά οφθαλμός ουκ είδε και ους ούκ ήκουσε… ά ητοίμασε ο Θεός εις τους αγαπώντας αυτόν!…” Το ξύλο της ζωής είναι η αγάπη του Θεού, από την οποία εξέπεσε ο Αδάμ και δε γεύθηκε πλέον τη χαρά!… Μετά τη χάρη του Αγίου Βαπτίσματος εδόθη η χάρη της μετανοίας. Μετάνοια είναι δεύτερη πνευματική αναγέννηση, που γεννάται από την πίστη και το φόβο του Θεού!… Ο Θεός είναι αγάπη. Όποιος ζει μέσα στην αγάπη του Θεού, καρπούται από το Θεό ζωή και οσφραίνεται από τούτον τον κόσμο τον αέρα της αναστάσεως, όπου εντρυφούν οι δίκαιοι. Όταν αποκτήσουμε την αγάπη του Θεού, τότε τρεφόμαστε με τον Ουράνιον Άρτον και παίρνουμε δύναμη. Ο Ουράνιος Άρτος είναι ο Χριστός, που έδωκε ζωή στον κόσμο, δηλαδή η Θεία Κοινωνία!… Η μετάνοια είναι το πλοίο. Ο Θείος φόβος οι κωπηλάτες. Και η αγάπη είναι το Θεϊκό λιμάνι!… ΜΕΛΕΤΗΜΑ 38ον Ο Θεός υπομένει όλες τις ατέλειες του ανθρώπου, εκτός από το γογγυσμό. Η καρδιά η οποία ευχαριστεί διαρκώς το Θεό, γεμίζει από Θεϊκή χαρά και ευλογία!… Όποιος απομακρύνεται από το Θεό, τρέφει μέσα στην καρδιά του μίσος κατά του πλησίον του!.. Όποιος απολογείται υπέρ του αδικουμένου βρίσκει υπέρμαχο το Θεό. Όποιος διορθώνει στα κρυφά τον αδελφό του, δεν είναι φθονερός. Εκείνος όμως που μπροστά σ’ άλλους προσπαθεί να διορθώσει τον αδελφόν του, είναι φθονερός… Η προς το Θεό θέρμη της καρδιάς δεν σβήνεται εύκολα, όταν μας κυριεύσει η ευχή!… Όπως ο ναυτικός ταξιδεύει με οδηγό την πυξίδα, έτσι και ο Χριστιανός βαδίζει με οδηγό την ευχή, προσπαθώντας να φθάσει στο λιμάνι της σωτηρίας. Όποιος εύρει τον πολύτιμο μαργαρίτη Χριστόν, δε θέλει ν’ αποκτήσει τίποτε άλλο σ’ αυτή τη ζωή!… Η νεφέλη σκοτίζει τον ήλιο και η πολυλογία την ψυχή. Καθώς ο ερωδιός ευφραίνεται όταν κατοικεί σ’ έρημο τόπο, έτσι και η ψυχή του μοναχού δέχεται ουράνιες χαρές μέχρι της εξόδου της, όταν κατοικήσει σε ησυχαστικό τόπο!.. Όταν η ουράνια γλυκύτης εμπέσει στην ψυχή του μοναχού από τη γλύκα των λόγων του Θεού, τότε υψώνεται όλη προς το Θεό. Διαφορετικά δε νιώθει την παρηγοριά του Θεού. Η μετά την ακηδία χαρά είναι πολύ μεγάλη, όπως και η θερμότητα του ήλιου, όταν φύγει το νέφος!… Η κενοδοξία, ενώ μας γλυκαίνει, μας καταστρέφει, διότι επιστρέφουν στην ψυχή μας όλα τα πάθη!… Η αργία και οι μακρές πνευματικές ομιλίες φέρνουν σκότιση λογισμών. Πόσο δε περισσότερο οι μάταιες ομιλίες!…