πατμος

"Εγενόμην εν Πάτμω" [11. Στο Κάστρο - Μοναστήρι του Θεολόγου]

Κάθε χρόνο, στις 26 Σεπτεμβρίου, η Εκκλησία γιορτάζει τη Μετάσταση Ιωάννου του Θεολόγου. Σήμερα λοιπόν κι εμείς λέμε να ταξιδέψουμε νοερά στην Πάτμο ξανά, όπου ο "ηγαπημένος μαθητής", ο Ιωάννης, το 95 μ.Χ., απόχτησε θέα του Αθέατου και στις μέρες μας υφίσταται εκεί το περιώνυμο Κάστρο και Μοναστήρι, που φέρει τ' όνομά του.

Ως γνωστόν, βρεθήκαμε στην Πάτμο πριν κάμποσες μέρες (από 1 μέχρι 3 Σεπτεμβρίου 2009) και θαυμάσαμε από κοντά και ιδίοις όμμασι τα κορυφαία πράγματι έργα της Τέχνης και της Πίστης των προπατόρων μας σ' εκείνον τον ιερό τόπο.

Μόλις διαβείς την Πύλη του Κάστρου, παντού τριγύρω σου αισθάνεσαι το Ιερό (με κάθε έννοια) να έχει μόλις διαβεί ευεργετικό από τον τόπο ετούτον! Η απόλυτη λευκότης των τοίχων συναρμόζεται άριστα με τις γλυκόηχες καμπάνες, αλλά και τις πνοές των παντοειδών Αέρηδων!

Τα κτίσματα, στο εσωτερικό του Κάστρου, είναι από δαιδαλώδη έως λαβυρινθώδη. Οι αψίδες αποτελούν ανοίγματα προς την άκρα εσωτερικότητα, οδηγώντας μάλιστα τους υποψιασμένους προς την παραμέσα Ψυχή των Πραγμάτων.

Το Καθολικό της Μονής του Θεολόγου δεσπόζει και καθυποβάλλει τον επισκέπτη, τόσο με τις αξιοθαύμαστες τοιχογραφίες του, όσο και με την αίσθηση του θείου που διασώζει εντός. Η συγκίνηση στη θέα τέτοιων αριστουργημάτων μάς είναι έκδηλη από τον εξωνάρθηκα ήδη!

Κατάφορτος ο εξωνάρθηκας από τις πινελιές των αιώνων και ζωγράφων αφοσιωμένων του 17ου αιώνα, οι οποίοι ιστόρησαν παραστάσεις χρωματικά φιλικές και μορφές που μάς καλοδέχονται. Οι μαρμάρινοι κίονες είναι του 7ου αιώνα, από παλαιότερη βασιλική.

Ο κοσμοχαλαστής Χρόνος δεν έχει -ευτυχώς- νικήσει τις Μορφές, δεν έχει καταλύσει τα χνάρια, παρά τις όσες πληγές έχει διαιώνια επιφέρει στο σώμα και στα ενδύματά τους. Ανθίστανται κι επιμένουν, επιδεκτές στους καλούς επιστήμονες - συντηρητές της Μονής!

Η κεντρική Πύλη του Καθολικού, λιθόγλυπτη εξαιρετικά με σχέδια λεπτεπίλεπτα, διασώζει ακοές μυριάδων Εισερχομένων κι Εξερχομένων διαιώνια, οι οποίοι έχουν κατατεθεί στ΄ Αρχεία είτε της Μνημοσύνης, είτε της Λησμοσύνης. Καταγράφει κι εμάς ολοένα..., σε ποιο Αρχείο άραγε;;; Σίγουρα στο δεύτερο...

Μπροστά στην Τοιχογραφία των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, αναθυμάμαι το λαϊκό δίστιχο, το οποίο έχω παλαιόθεν ταμιεύσει από κάποιον Ζακύνθιο γέροντα: "Σαράντ' Αγίοι βοηθάτε μου κι ένα θεριό με πνίγει / να το σκοτώσω δεν μπορώ, να φύγω δε μ' αφήνει".

Εκεί δίπλα, σε μικρό παρεκκλήσιο, θησαυρίζεται το Λείψανο του Οσίου Χριστοδούλου του Κτήτορος της Μονής. Ο Χριστόδουλος ο Λατρηνός άρχισε το 1088 να χτίζει τον Μοναστήρι, έχοντας λάβει από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ τον Κομνηνό την Πάτμο ως καταφύγιο από τον διωγμό που υφίστατο από τους Τούρκους.

Το πολυξυλόγλυπτο Τέμπλο, έργο πολύτιμο του 15ου αιώνα, και οι πολυπρισματικές ΜεταΜορφώσεις του Ιερού επιτείνουν τα ήδη αναπεπταμένα μας συναισθήματα! Κι εμείς και όσοι βρίσκονται δίπλα μας από τις διάφορες φυλές της γης, παραμένουν θαυμάζοντας "με ανοιχτό το στόμα"!!!

Κάτω από τον τρούλο του Παντοκράτορα αισθανόμαστε απαξάπαντες δέος το ανεπανάληπτο!... Είναι πράγματι αλήθεια εκείνο που πρεσβεύει η ορθόδοξη ναοδομία: Ο τρούλος όντως γειώνει τον Ουρανό και ουρανίζει τα χαμερπή της καθημερινότητάς μας!

Στη νότιο θύρα του ναού, δεξιά μας, ξανοίγεται ένα μικρό παρεκκλήσιο, το επονομαζόμενο "της Κυρίας των Αγγέλων", δημιούργημα του 12ου αιώνα, εξίσου όμορφο και κατανυκτικό.

Η υπεύθυνα διαρρυθμισμένη και επιστημονικά συντηρημένη Βιβλιοθήκη της Μονής, κρυμμένη στα σπλάχνα του Κάστρου, αποτελεί κυριολεκτικά θησαυρό! Το περιεχόμενό της μπορούμε να το κατατάξουμε σε τρεις μεγάλες ενότητες: Α) τους Κώδικες (χειρόγραφα, με κυριότερο τον "Πορφυρού Κώδικα"), Β) τα Έγγραφα και Γ) τα Παλαίτυπα.

Το Μέγα Σκευοφυλάκιο εκτείνεται σε δύο ορόφους κι εδώ φυλάσσονται όλα τα τιμαλφή και αξιομνημόνευτα κειμήλια της Μονής του Θεολόγου.

Μεταξύ αυτών η ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Νικολάου του 11ου αιώνα, υφαντά και άμφια χρυσοκέντητα, ασημένια και χρυσά σκεύη, π.χ. η μίτρα του Πατριάρχη Νεόφυτου Στ΄, με πολύτιμα πετράδια και χρυσό.

Εδώ φυλάσσεται και η εικόνα του Νυμφίου, έργο Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, όπως και κάποια σημαντικά έργα λιθογλυπτικής και μαρμαρογλυπτικής, ούτως ή άλλως κομψοτεχνήματα.

Και η περιδιάβασή μας συνεχίζεται, έχοντας εισπράξει τόσες και τέτοιες πληροφορίες, τις οποίες μάς φαίνεται αδύνατον ότι μπορούμε ν' αφομοιώσουμε, τόσο τουλάχιστον γόνιμα, όσο αρμόζει σε τέτοιες επισκέψεις.

Όλα καλοσυντηρημένα και απαστράπτοντα! Όλα συμμετρικά και διαυγέστατα: Από τους θωπευτικούς ίσκιους έως τις φωτοσκιάσεις, από το υπέρλευκο των κτιρίων έως το απόλυτο γαλάζιο τ' Ουρανού!

Πώς μπορεί κανείς να ξεφύγει από τον Ήσκιο του Θεολόγου; Μα και ο ίδιος δεν ξέφυγε από την Αποκάλυψη του Παμμέγιστου Αγαπώντος! Όλοι όσοι βρεθήκαμε στον τόπο εκείνον της αποκεκαλυμμένης Θεολογίας, παραμένουμε αιχμάλωτοι του Λόγου και των Χρωμάτων, του Λευκού Φωτός και της πνευματικής Καθαρότητας, της σιωπής του Ιωάννη και του δέους των εκ περάτων Επισκεπτών του εξακουστού ετούτου Καστρομονάστηρου!